Obok siebie nie ze sobą, ukraińscy uczniowie w polskich szkołach

Polskie szkoły stoją przed wyzwaniem wykraczającym daleko poza codzienne lekcje – integracją tysięcy ukraińskich uczniów. Mowa o integracji tysięcy ukraińskich uczniów, dla których polski system edukacji często staje się źródłem kolejnych wyzwań, po latach edukacji w pandemii i wybuchu pełnoskalowej wojny. Pomóc mogą nauczycielki z Ukrainy i asystentki międzykulturowe, o czym więcej w badaniu “Wsparcie integracji dzieci i młodzieży uchodźców z Ukrainy”

Pandemia, wojna, szkoła w obcym kraju

Dzieci, które uciekły przed wojną, nierzadko są straumatyzowane i zamknięte w sobie, a ich potrzeby psychologiczne często pozostają niezaspokojone. Jak pokazują badania Instytutu Badań Edukacyjnych (IBE) przeprowadzone na reprezentatywnej próbie około 1200 osób, ukraińscy uczniowie gorzej oceniają swoje relacje z rówieśnikami w Polsce, mają niższą samoocenę i częściej czują się samotni. 

Paradoksalnie, mimo często szerszego programu nauczania w Ukrainie, ich oceny z przedmiotów takich jak matematyka są gorsze, co wskazuje na niewykorzystany potencjał i trudności w adaptacji do nowego środowiska edukacyjnego.

Dyplom na wagę złota i uprzedzenia

Sytuacja nie jest prostsza dla ukraińskiej kadry nauczycielskiej, która mogłaby znacząco wspomóc polski system. Kluczową barierą jest skomplikowany i kosztowny proces nostryfikacji dyplomów. Jego cena, wahająca się od 3200 do 4685 zł, to dla wielu suma zaporowa. Do tego dochodzi brak jednolitości procedur na różnych uczelniach, co wprowadza chaos i zniechęcenie. 

A dodać należy niskie zarobki w polskiej oświacie i nieuznawanie wcześniejszego doświadczenia zawodowego z Ukrainy. Plus bariera językowa i uprzedzenia. Obawy polskich rodziców o akcent ukraińskich nauczycieli czy wręcz wymaganie polskiego obywatelstwa w ofertach pracy.

Asystentki międzykulturowe potrzebne na wczoraj

Nadzieja? Rola asystentek międzykulturowych (AM). Wyniki badania jasno podkreślają, że ich pomoc jest nieoceniona. To one stanowią pomost między dwiema kulturami, zapewniając wsparcie ukraińskim uczniom (23,8% wskazań ukraińskich respondentów), zmniejszając barierę językową (22,3%) i ułatwiając komunikację z rodzicami (21,2%). Pomagają dzieciom radzić sobie z traumą i stresem adaptacyjnym, wspierają w nawiązywaniu relacji. Niestety, ich przyszłość często jest niepewna. Konieczne jest zapewnienie im trwałości zatrudnienia poprzez umowy o pracę i lepszych warunków pracy. Bez nich, ciężar integracji spadnie wyłącznie na barki szkół, które już teraz ledwo sobie radzą.

Systemowe rozwiązania

Nie ma wątpliwości – potrzebne są głębokie, systemowe zmiany i odpowiednie finansowanie. Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN) powinno bezzwłocznie wprowadzić przepisy umożliwiające uznanie stażu pracy i doświadczenia zawodowego ukraińskich nauczycieli w procesie nostryfikacji oraz stworzyć hybrydowe ścieżki uzupełniania kwalifikacji. Samorządy lokalne, jako organy prowadzące szkoły, mają tu kluczową rolę do odegrania, przede wszystkim poprzez finansowanie wynagrodzeń (ok. 27% wskazań) i kursów językowych (ok. 18-20% wskazań). Równie istotne jest ujednolicenie procedur nostryfikacji.

Koniec doraźnej pomocy i pytanie co dalej? 

Początkowy „zbiorowy zapał pomagania” z 2022 roku, który często miał charakter doraźny i spontaniczny, ustępuje miejsca powrotowi do „normalności” – niestety rozumianej jako monokulturowość. W obliczu braku systemowych rozwiązań szkoły wracają do utartych schematów, co sprawia, że uczniowie polscy i ukraińscy zaczynają funkcjonować „obok siebie zamiast ze sobą”. To niebezpieczny trend, który prowadzi do tworzenia równoległych światów w obrębie jednej szkoły. Konieczne jest przygotowanie całej społeczności szkolnej – personelu, uczniów i rodziców – na przyjęcie ukraińskich pracowników i uczniów. Oznacza to ciągłe działania integracyjne, szkolenia i warsztaty antydyskryminacyjne.

Czy polskie szkoły i decydenci są gotowi porzucić myślenie o „problemie ukraińskim” na rzecz budowania prawdziwie wielokulturowego i otwartego systemu edukacji? To pytanie pozostaje otwarte szczególnie obecnie.

O wyzwaniach można przeczytać w pełnym raporcie „Wsparcie integracji dzieci i młodzieży uchodźców z Ukrainy„